Pa, kaži da nije bio genije: Evo šta je Tito pisao o stanju u svijetu prije pedeset godina

Od (be)smisla postojanja NATO-a, do opasnosti podjele svijeta na sfere uticaja, Josip Broz Tito je još krajem pedesetih odlično razumio probleme koji muče svijet više od pola vijeka kasnije. U autorskom tekstu „O određenim aktuelnim međunarodnim pitanjima“, napisanom za renomirani američki magazin Foreign Affairs, Josip Broz Tito je predstavio manifest vanjske politike, koja će obilježiti njegovu vladavinu u narednih 20 godina.

Već na samom početku, Tito kao prioritet definiše čvrstu riješenost da se svi međunarodni problemi rješavaju mirnim putem i saradnjom. Prema njegovom mišljenju, upravo ljudi čija je dužnost da održavaju mir i bezbjednost, najčešće sami narušavaju  princip mirne koegzistencije upornim dijeljenjem svijeta na interesne zone. Tito nije štedio ni Sovjetski Savez ni zapad

„Porijeklo tenzija koje danas muče svijet može biti povučeno skroz do vremena Teherana, Jalte i drugih konferencija o određenim međunarodnim problemima, kao što je podjela svijeta na sfere uticaja. Za njih, svijet su činile tri velike sile; sve druge nacije posmatrane su kao protektorati i njihova stremljenja su ignorisana“, piše Tito.

U kritikama velikih sila, Tito nije štedio ni Zapad, ni Sovjetski Savez.

On Zapad optužuje za licemjerje, jer koristi princip nezavisnosti u propagandne svrhe, dok u praksi čini upravo suprotno - narušava pravu nezavisnost manjih i slabijih država. Tito je savršeno svjestan da je Staljinova politika odgovorna za veliko nepovjerenje SAD-a i Evrope u vezi s namjerama SSSR-a, ali ne može da objasni zašto to nepoverenje ne samo da nije prestalo, već je u porastu i poslije Staljinove smrti. 

Titova analiza odnosa Zapada i Istoka, tačnije Washingtona i Moskve, aktuelnija je danas nego ikada ranije, prije svega u razmatranju uzroka tenzija i smisla NATO saveza.

„Neću otkriti nikakvu tajnu kada kažem da postavljanje vojnih baza u Evropi, na Bliskom istoku i u Aziji predstavlja trajnu prijetnju po mir, jer dovodi do legitimnog nepovjerenja druge strane, u ovom slučaju sovjetskih lidera. Sovjetske vođe gledaju na ovo, s pravom po mom mišljenju, kao na politiku okruživanja, vojnu prijetnju i agresivan pokušaj izolacije Sovjetskog Saveza“, pisao je Tito.

Uporedimo li ovo stanovište sa saopštenjima Kremlja u poslednjih nekoliko godina, vidjećemo da je ključni problem na relaciji Washington-Moskva, suštinski nepromijenjen. Na njega su se samo u međuvremenu nakalemili drugi problemi, kao što je pitanje američkog raketnog štita u Evropi ili Južnoj Koreji, koji su dalje zakomplikovali situaciju. „Varšavski pakt“ i Alijansa

Postojanje NATO pakta, primjećuje Tito, imalo je smisla kada je Alijansa nastala - tokom Staljinove ere. Kako su faktori zaslužni za uspostavljanje saveza nestali, ne postoji apsolutno nikakvo opravdanje za njegovo dalje postojanje, a naročito ne za ekspanziju i razvoj.

S obzirom na Titovo fundamentalno protivljenje „blokovskom sistemu“ vanjske politike, sličan stav važi i za Varšavski pakt, premda je njegov „pokretač“ bila neophodnost protivteže Alijansi.

„Ubijeđen sam da će Varšavski pakt nestati čim nestane i NATO“, pisao je Tito.

Jugoslovenski lider predlaže kolektivni bezbjednosni sporazum, koji bi obezbijedio mir i stabilnost na osnovu povjerenja između nacija i država, koje bi dalje omogućilo daleko efikasnije rješavanje međunarodnih problema.

Da bi to uspjelo, neophodno je da princip rješavanja međunarodnih problema počiva na koegzistenciji država, nezavisno od političkih uređenja, odnosno od toga da li je na vlasti komunistički ili demokratsko-kapitalistilčki režim.

Mješanje u unutrašnja pitanja, koje se u današnjoj političkoj areni najviše zamjera Washingtonu, za Titovu koncepciju međunarodnih odnosa predstavlja veliku opasnost i „može dovesti do nove katastrofe za čitavo čovječanstvo“.

Između istoka i zapada Josip Broz veoma je rano razvio političku viziju svijeta koja se, osim po socijalističkim elementima, u mnogim segmentima preklapa sa današnjim stremljenjima. Titova diplomatska zrelost bila je svojevremeno daleko veća nego kod mnogih koji su zastupali hladnoratovski način razmišljanja. Trebalo je više od 30 godina da bi SAD promijenile stav prema Rusiji (kao nasljednici SSSR-a), ali i to je bilo kratkog roka.

U današnjem svijetu ponovo vlada veliko nepovjerenje između istoka i Zapada, govori se o drugom Hladnom ratu, a sve češće su i procjene ko bi pobijedio u Trećem svjetskom ratu. 

Kako bi umanjili šansu globalnog konflikta, današnji lideri teže političkim unijama, vojnim savezima, interkontinentalnim ugovorima o slobodnoj trgovini i sličnim obavezujućim pravno-administrativnim sredstvima, koji su u svojoj osnovi i dalje bazirani na blokovskoj politici.

Nezavisnost i neutralnost, koje Tito ističe kao ključne za mirnu koegzistenciju, opet su ugroženi, ovog puta sve nejasnijim granicama između nacija i kultura, i novom gvozdenom zavjesom između demokratskog i liberalnog Zapada i tradicionalističke Rusije na Istoku. Nezadovoljstvo koje proizilazi iz manjka nezavisnosti, već se manifestuje usponom nacionalizma i takozvanog „populizma“, kroz rasne tenzije i sve veće nepovjerenje ljudi u njihove vođe.

Sudeći po 2016., sigurno je da će ova decenija donijeti još brojne političke potrese i promjene. Jedan od njih možda će presuditi ko je bio u pravu - Tito ili, manje više, svi ostali.

(Newsweek/SB) 20.12.2016.