Drago mi je što sam kao maš. ing. i Rukovodilac Transporta i mehanizacije u Nafta-gasu radio sa TAM-om i Karoseristom iz Maribora, sa kojima smo napravili na TAM 110 T7 mini bus za prevoz radnika u teškim terenskim uslovima rada!!!
TAM 110 T7 sa pogonom na sva četiri točka, kao i široka paleta teretnih vozla, proizvodio se u TAM-u iz Maribora. Kamen temeljac za TAM je pretstavljala, fabrika avionskih delova, koju je 1942. godine izgradio okupator za potrebu nemačke vojne industrije. Okupator je odmah nakon okupacije odlučio, da na Teznu izgradi jednu od najvećih fabrika na okupiranoj teritoriji. Na izbor lokacije je uticao idealan položaj, kao i dobro razvijena industrija i trgovina Maribora kao i blizina elektrane.
Redovna proizvodnja avionskih delova započeta je u fabrici početkom 1943. godine, kada je iz Nemačke stigla kompletna najsavremenija mašinska oprema. U to vreme, na školovanje u različite krajeve Nemačke otišao je veći broj ljudi, koji su kasnije radili u fabrici kao kvalifikovani radnici.
Ubrzo nakon početka proizvodnje počele su da se nižu diverzantske akcije, čime je rad okupatora u fabrici bio veoma ometan. Kako bi obezbedio nesmetanu proizvodnju, okupator je počeo da gradi podzemne proizvodne prostorije. Bunkere u kojima se normalno radilo već 1944. godine gradili su 14 metara ispod zemlje. Tako su ispod zemlje pripremili čak 8512 kvadratnih metara proizvodnih površina. U podzemnim bunkerima proizvodnja se odvijala sve do kraja rata.
Početkom 1944. godine saveznička avijacija je počela bombardovanje, koje je nanelo veliku materijalnu štetu i ljudske žrtve. Osmog maja 1945. godine fabriku su zauzeli Bugari, koji su je još dodatno opustošili. Već 12. maja 1945. godine fabriku je zauzela jedinica jugoslovenske vojske sa zadatkom, da sačuva imovinu zaplenjenog nemačkog preduzeća. Ubrzo su bile osnovane radne grupe sa oko 4000 radnika i one su počele da odstranjuju i spašavaju dragocene mašine i opremu.
Nakon temeljne obnove u koju je uloženo ogromno dobrovoljnog, udarničkog rada, tragovi ratnog razaranja bili su uklonjeni i fabrika je bila spremna za novu proizvodnju. U prvim posleratnim godinama u njoj je uzrađivano niz proizvoda, izuzetno potrebnih jugoslovenskoj privredi, čija se obnova odvijala istovremeno.
Najvažniji zadatak u tom periodu bilo je montiranje vozila različitih tipova, koja je slala UNRRA (Uprava Ujedinjenih naroda za pomoć i obnovu) kao pomoć jugoslovenskoj privredi.
Istovremeno je po nalogu Saveznog ministarstva za industriju bio je obavljen temeljit stručni pregled fabrike. Njegov rezultat je bio predlog, da se fabrici organizuje proizvodnja automobila. Na osnovu tog predloga bila je usvojena odluka, da se fabrika avionskih delova Maribor-Tezno odredi za proizvodnju automobila i to za prizvodnju teretnog vozila PIONIR po češkoj licenci, koju je već imala fabrika IMAD Rakovica. O toj odluci bila je izdata zvanična potvrda 17. avgusta 1945. godine.
Mada se već uveliko pripremalo za proizvodnju teretnih vozila, preduzeće je u to vreme preuzelo još jedan obiman zadatak,naime preuzelo je generalnu opravku 1500 američkih kamiona GMC,koji su bili poslati preko UNRRE kao pomoć Jugoslaviji. Prvi kamioni su počeli da stižu u fabriku početkom 1946.godine. Svi radovi su blagovremeno obavljeni, a istovremeno su predstavljali veliku školu u prizvodnji kamiona.
31. decembra 1946. godine vlada FNRJ izdala je dokumenat, na osnovu kog je fabrika avionskih delova promenila naziv u Fabriku automobila Maribor-Tezno. Na osnovu tog akta, koji je potpisao predsednik vlade FNRJ Josip Broz Tito nastala je prva fabrika automobila u Jugoslaviji.
LEPA SEĆANJA
Saša Pernat
0 Primjedbe